- ચાર આધારસ્તંભે ટકેલી ધરતીની ફિલસૂફી: જીવામૃત, બીજામૃત, આચ્છાદન અને વાફસા

રાજકોટ,14 નવેમ્બર (હિ.સ.) ગુજરાતનાં ગવર્નર આચાર્ય દેવરર્ત જ્યારે પ્રાકૃતિક ખેતી તરફ લોકોને પ્રેરણા આપતા રહે છે અને સ્વયં પોતે કેટી કરી રહ્યા છે ત્યારે ખેતીને પ્રાકૃતિક ખેતી તરફ વાળવી,એ સમયની માંગ છે, કારણ કે રાસાયણિક ખાતરો અને જંતુનાશકોના વધુ પડતા ઉપયોગથી જમીનનું અને માનવોનું આરોગ્ય જોખમાયું છે. પ્રાકૃતિક ખેતી એ એક ટકાઉ અને પર્યાવરણને અનુકૂળ ખેતી પદ્ધતિ છે, જે રાસાયણિક ખાતરોનો ઉપયોગ ટાળીને, પ્રકૃતિ સાથે સહયોગ સાધીને ખેતી કરવા પર ભાર મૂકે છે.

ગુજરાત સરકારે પણ પ્રાકૃતિક ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નોંધપાત્ર પગલાં લીધાં છે. મધ્ય ગુજરાતના હાલોલ ખાતે વિશ્વની સૌપ્રથમ પ્રાકૃતિક કૃષિ વિજ્ઞાન યુનિવર્સિટીની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. આ યુનિવર્સિટી દ્વારા વિદ્યાર્થીઓ નેચરલ ફાર્મિંગમાં B.Sc. એગ્રીકલ્ચર (ઓનર્સ)નો અભ્યાસ કરી શકે છે, જે દર્શાવે છે કે રાજ્ય સરકાર આ પદ્ધતિના પ્રચાર અને પ્રસાર માટે કટિબદ્ધ છે.

રાસાયણિક ખેતીએ શરૂઆતમાં ઉત્પાદન વધાર્યું, પરંતુ તેના લાંબા ગાળાના ગેરફાયદા હવે સ્પષ્ટ દેખાઈ રહ્યા છે. જમીનની ફળદ્રુપતા ઘટી છે, પાણીનું પ્રદૂષણ વધ્યું છે અને ઉત્પાદનોમાં ઝેરી અવશેષોના કારણે આરોગ્યના પ્રશ્નો ઊભા થયા છે. આના ઉકેલ રૂપે, કૃષિ તજજ્ઞો સહિત વિશ્વભરના વૈજ્ઞાનિકો અને પર્યાવરણવિદોએ પ્રાકૃતિક ખેતીની હિમાયત કરી છે, જેને ઝીરો બજેટ નેચરલ ફાર્મિંગ (ZBNF) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

પ્રાકૃતિક ખેતી મુખ્યત્વે ચાર આધારસ્તંભ પર ટકેલી છે:

જીવામૃત (Jeevamrut): ગાયના છાણ, ગૌમૂત્ર, ગોળ, કઠોળના લોટ અને જમીન પરના જીવંત માટીના મિશ્રણથી બનેલું આ પ્રવાહી ખાતર જમીનમાં સૂક્ષ્મ જીવાણુઓની સંખ્યામાં વધારો કરે છે, જે જમીનને જીવંત બનાવે છે અને પાકને પોષક તત્વો પૂરા પાડે છે.

બીજામૃત (Beejamrut): ગાયનું છાણ, ગૌમૂત્ર અને ચૂનાના ઉપયોગથી બીજને માવજત કરવામાં આવે છે, જેનાથી બીજજન્ય રોગોથી પાકનું રક્ષણ થાય છે અને તેનું અંકુરણ સુધરે છે.

આચ્છાદન (Mulching): પાકના અવશેષો, સૂકા પાંદડા અથવા અન્ય વનસ્પતિજન્ય સામગ્રીનો ઉપયોગ કરીને જમીનને ઢાંકવામાં આવે છે. આનાથી જમીનમાં ભેજ જળવાઈ રહે છે, તાપમાન નિયંત્રિત થાય છે અને નીંદણ નિયંત્રણમાં મદદ મળે છે.

વાફસા (Vapasa): આનો અર્થ છે જમીનમાં હવા અને ભેજનું સંતુલન. આ પદ્ધતિમાં ઓછું કે જરૂર મુજબ જ પાણી આપવામાં આવે છે, જેથી જમીનમાં હવાની અવરજવર જળવાઈ રહે અને મૂળનો વિકાસ સારો થાય.

ફાયદાઓ: ખેડૂત અને પર્યાવરણ માટે પ્રાકૃતિક ખેતી અપનાવવાના અનેક લાભો છે.

ખર્ચમાં ઘટાડો: ખેડૂતોને રાસાયણિક ખાતરો, જંતુનાશકો અને બહારના અન્ય ખાતર ખરીદવાની જરૂર પડતી નથી, જેથી ખેતીનો ખર્ચ નજીવો અથવા શૂન્ય થઈ જાય છે.

ઝેરમુક્ત ઉત્પાદન: તૈયાર થયેલું ઉત્પાદન સંપૂર્ણપણે ઝેરમુક્ત અને આરોગ્યપ્રદ હોય છે, જે બજારમાં વધુ સારી કિંમત મેળવી શકે છે.

જમીનનું આરોગ્ય: જમીનની ભૌતિક, રાસાયણિક અને જૈવિક સ્થિતિ સુધરે છે, તેની ફળદ્રુપતા લાંબા ગાળે વધે છે.

પાણીની બચત: આચ્છાદન અને વાફસાના સિદ્ધાંતોને કારણે પાણીનો ઉપયોગ ઓછો થાય છે.

પર્યાવરણ રક્ષણ: રાસાયણિક પ્રદૂષણ થતું અટકે છે, ગ્રીન હાઉસ ગેસનું ઉત્સર્જન ઘટે છે અને જૈવ વિવિધતા જળવાઈ રહે છે.

સમય આવી ગયો છે કે દરેક ખેડૂત આ સહજ, પ્રાકૃતિક અને કુદરતી ખેતી પદ્ધતિ અપનાવીને તંદુરસ્ત પાક અને તંદુરસ્ત ખેતપેદાશ પ્રાપ્ત કરવાના અભિગમને સાકાર કરે.

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / હર્ષ શાહ