નવી દિલ્હી, 25 ઓગસ્ટ (હિ.સ.). બનારસ રેલ એન્જિન ફેક્ટરી (બરેકા) એ, રેલ્વે ટ્રેક પર સોલાર પેનલ લગાવીને એક નવો ઇતિહાસ રચ્યો છે. આ પ્રયોગ દેશમાં પહેલીવાર કરવામાં આવ્યો છે, જ્યાં રેલ્વે ટ્રેક પર સીધા જ ગતિશીલ અને મજબૂત સોલાર પેનલ લગાવવામાં આવ્યા છે. આમાંથી વીજળી ઉત્પન્ન થઈ રહી છે. આ પ્રોજેક્ટ હાલમાં પાયલોટ સ્તરે શરૂ થયો છે અને તેને આગળ વધારવા માટે કેન્દ્ર સરકારની મંજૂરીની રાહ જોઈ રહ્યો છે. આ ટેકનોલોજી અપનાવીને, ભારત હવે સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ અને જર્મની પછી વિશ્વનો ત્રીજો દેશ બન્યો છે, જેણે ટ્રેક પર સોલાર પેનલ લગાવ્યા છે.

બરેકા ના જનરલ મેનેજર નરેશ પાલ સિંહના જણાવ્યા અનુસાર, સોલાર પેનલ ખાસ રીતે તૈયાર કરવામાં આવ્યા છે. તેમને રબર પેડ અને એપોક્સી ગ્લુની મદદથી ટ્રેકની વચ્ચે સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે. જો જરૂર પડે તો, પેનલને દૂર કરી શકાય છે અને 90 મિનિટમાં ફરીથી ઇન્સ્ટોલ કરી શકાય છે, જેથી ટ્રેકની જાળવણી પણ સરળતાથી થઈ શકે. દરેક પેનલનું વજન લગભગ 32 કિલો છે અને તેનું કદ 2.2 મીટર બાય 1.1 મીટર છે.

આ પ્રોજેક્ટ હેઠળ, બરેકા એ સક્રિય રેલ્વે ટ્રેક વચ્ચે ભારતની પ્રથમ દૂર કરી શકાય તેવી 15 કિલો વોટ સોલર પેનલ સિસ્ટમ સ્થાપિત કરી છે. આ સાથે, બરેકા પાસે પહેલાથી જ 3859 કિલો વોટ પીક ક્ષમતા ધરાવતો સૌર ઉર્જા પ્લાન્ટ છે, જે દર વર્ષે લગભગ 42 લાખ યુનિટ સૌર ઉર્જા ઉત્પન્ન કરે છે.

તેનો પાયો ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ દ્વારા 1956 માં નાખવામાં આવ્યો હતો અને તે 1961 માં શરૂ થયો હતો. પહેલા આ ફેક્ટરી ડીઝલ એન્જિન બનાવતી હતી, પરંતુ 2016 માં સરકારની ઇલેક્ટ્રિક લોકોમોટિવ નીતિ આવ્યા પછી, અહીં ઇલેક્ટ્રિક એન્જિન બનાવવાનું શરૂ થયું. શરૂઆતમાં ફક્ત બે એન્જિન બનાવવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ અત્યાર સુધી અહીં કુલ 2538 ઇલેક્ટ્રિક એન્જિન બનાવવામાં આવ્યા છે. જુલાઈ 2025 સુધીમાં, BARECA એ કુલ 10,860 એન્જિન બનાવ્યા છે, જેમાં 8313 ડીઝલ, 2538 ઇલેક્ટ્રિક, 08 કન્વર્ઝન અને 01 ડ્યુઅલ મોડ એન્જિનનો સમાવેશ થાય છે.

બરેકા એ ઘણા ઉત્પાદન રેકોર્ડ પણ બનાવ્યા છે. ડિસેમ્બર 2023 માં, પ્રધાનમંત્રીએ અહીં ઉત્પાદિત 10,000મા એન્જિનનું ઉદ્ઘાટન કર્યું. જાન્યુઆરી 2025 માં, એક મહિનામાં સૌથી વધુ 124 બોગી અને માર્ચમાં 61 ઇલેક્ટ્રિક એન્જિનનું ઉત્પાદન થયું. વર્ષ 2024-25 માં કુલ 477 એન્જિનનું ઉત્પાદન થયું, જે અત્યાર સુધીનું સૌથી વધુ ઉત્પાદન છે. ભેલ ને અત્યાર સુધીમાં પાંચ વખત રેલ્વેનો 'શ્રેષ્ઠ ઉત્પાદન એકમ' એવોર્ડ મળ્યો છે.

ભેલ એ, વિદેશમાં પણ પોતાનો ઝંડો લહેરાવ્યો છે. 1976 માં પ્રથમ વખત તાંઝાનિયામાં એન્જિન મોકલ્યા પછી, અત્યાર સુધીમાં કુલ 174 એન્જિન 11 દેશોમાં નિકાસ કરવામાં આવ્યા છે. હાલમાં, મોઝામ્બિક માટે 10 એન્જિનનો ઓર્ડર મળ્યો છે, જેમાંથી બે એન્જિન જૂન 2025 માં મોકલવામાં આવ્યા છે અને બાકીના ડિસેમ્બર સુધીમાં મોકલવામાં આવશે.

ભેલ પર્યાવરણના ક્ષેત્રમાં પણ આગળ છે. અહીં 12 એમએલડી ક્ષમતાનો સીવેજ ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન્ટ અને 3 એમએલડી ક્ષમતાનો ઔદ્યોગિક ગંદા પાણીના શુદ્ધિકરણ પ્લાન્ટ કાર્યરત છે. સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે, ફેક્ટરીમાંથી નીકળતું ગંદુ પાણી, પછી ભલે તે ટ્રીટ કરવામાં આવ્યું હોય કે ન હોય, ગંગા નદીમાં છોડવામાં આવતું નથી.

આ ઉપરાંત, ભૂગર્ભજળને રિચાર્જ કરવા માટે 29 ઊંડા કુવાઓ બનાવવામાં આવ્યા છે અને કાર્બનિક ખાતર ઉત્પન્ન કરવા માટે બાયો ખાતર પ્લાન્ટ પણ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યો છે. બારેકા રમતગમત, શિક્ષણ, પર્યાવરણ, સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ અને રોજગાર જેવા સામાજિક ક્ષેત્રોમાં પણ સતત યોગદાન આપી રહી છે.

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / પ્રશાંત શેખર / આકાશ કુમાર રાય

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / માધવી વ્યાસ