નવી દિલ્હી, 26 સપ્ટેમ્બર (હિ.સ.). રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુએ શુક્રવારે ભૂસ્તરશાસ્ત્રના ક્ષેત્રમાં ઉત્કૃષ્ટ યોગદાન બદલ રાષ્ટ્રીય ભૂ-વિજ્ઞાન પુરસ્કારો 2024 પ્રદાન કર્યા.

રાષ્ટ્રપતિ ભવન સાંસ્કૃતિક કેન્દ્ર ખાતે આયોજિત એક સમારોહમાં રાષ્ટ્રપતિએ કહ્યું કે, માનવ સભ્યતાના વિકાસમાં ખનિજોએ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે. પૃથ્વીના પોપડામાં હાજર ખનિજોએ માનવ જીવનનો પાયો પૂરો પાડ્યો છે અને આપણા વેપાર અને ઉદ્યોગને આકાર આપ્યો છે. માનવ સભ્યતાના વિકાસના મુખ્ય તબક્કા - પથ્થર યુગ, કાંસ્ય યુગ અને લોહ યુગ - ખનિજોના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યા છે. લોખંડ અને કોલસા જેવા ખનિજો વિના ઔદ્યોગિકીકરણ અકલ્પનીય હોત.

રાષ્ટ્રપતિએ કહ્યું કે, ખાણકામ આર્થિક વિકાસ માટે સંસાધનો પૂરા પાડે છે અને વિશાળ રોજગારીની તકો ઉભી કરે છે. જો કે, આ ઉદ્યોગમાં સ્થાનિક રહેવાસીઓનું વિસ્થાપન, વનનાબૂદી અને વાયુ અને જળ પ્રદૂષણ સહિત ઘણી પ્રતિકૂળ અસરો પણ છે. તેમણે ભાર મૂક્યો કે આ પ્રતિકૂળ અસરોને ઘટાડવા માટે ખાણકામ પ્રક્રિયા દરમિયાન તમામ નિયમોનું કડક પાલન કરવું જોઈએ. સ્થાનિક રહેવાસીઓ અને વન્યજીવોને નુકસાન ન થાય તેની ખાતરી કરવા માટે ખાણો બંધ કરતી વખતે પણ યોગ્ય પ્રક્રિયાઓનું પાલન કરવું જોઈએ.

રાષ્ટ્રપતિએ ભાર મૂક્યો કે, આપણો દેશ ત્રણ બાજુથી મહાસાગરોથી ઘેરાયેલો છે. આ મહાસાગરોની ઊંડાઈમાં ઘણા મૂલ્યવાન ખનિજોના ભંડાર છે. રાષ્ટ્રીય વિકાસ માટે આ સંસાધનોનો ઉપયોગ કરવામાં ભૂસ્તરશાસ્ત્રીઓ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. તેમણે ભૂસ્તરશાસ્ત્રીઓને એવી તકનીકો વિકસાવવા વિનંતી કરી કે, જે સમુદ્રતળ નીચેના સંસાધનોનો ઉપયોગ રાષ્ટ્રના લાભ માટે કરી શકે અને દરિયાઈ જૈવવિવિધતાને નુકસાન ઓછું કરી શકે.

રાષ્ટ્રપતિએ કહ્યું કે, ભૂસ્તરશાસ્ત્રીઓની ભૂમિકા ફક્ત ખાણકામ સુધી મર્યાદિત નથી. તેમણે ભૂ-પર્યાવરણીય ટકાઉપણું પર ખાણકામની અસર પર પણ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે. ખનિજ ઉત્પાદનોમાં મૂલ્ય ઉમેરવા અને બગાડ ઘટાડવા માટે ટેકનોલોજીનો વિકાસ અને ઉપયોગ જરૂરી છે. ટકાઉ ખનિજ વિકાસ માટે આ મહત્વપૂર્ણ છે. તેમને એ જાણીને આનંદ થયો કે, ખાણ મંત્રાલય ટકાઉપણું અને નવીનતા માટે પ્રતિબદ્ધ છે અને ખાણ ઉદ્યોગમાં એઆઈ, મશીન લર્નિંગ અને ડ્રોન-આધારિત સર્વેક્ષણોને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યું છે. તેમણે ખાણના પૂંછડીઓમાંથી મૂલ્યવાન તત્વોને પુનઃપ્રાપ્ત કરવા માટે લેવામાં આવેલા પગલાં માટે મંત્રાલયની પણ પ્રશંસા કરી.

રાષ્ટ્રપતિએ કહ્યું કે, દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો (આરઈઈ) આધુનિક ટેકનોલોજીનો આધાર છે. તેઓ સ્માર્ટફોન અને ઇલેક્ટ્રિક વાહનોથી લઈને સંરક્ષણ પ્રણાલીઓ અને સ્વચ્છ ઉર્જા ઉકેલો સુધી દરેક વસ્તુને શક્તિ આપે છે. વર્તમાન ભૂરાજકીય પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને, ભારતે તેમના ઉત્પાદનમાં આત્મનિર્ભર બનવું જોઈએ. વિકસિત ભારતના ધ્યેયને પ્રાપ્ત કરવા અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે આ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોને દુર્લભ માનવામાં આવે છે કારણ કે તે દુર્લભ છે, પરંતુ કારણ કે તેમને ઉપયોગી સ્વરૂપોમાં શુદ્ધ કરવાની પ્રક્રિયા અત્યંત જટિલ છે. તેમણે કહ્યું કે, આ જટિલ પ્રક્રિયાને પૂર્ણ કરવા માટે સ્વદેશી ટેકનોલોજીનો વિકાસ કરવો એ રાષ્ટ્રીય હિતમાં મોટો ફાળો હશે.

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / સુશીલ કુમાર / સંજીવ પાશ

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / ડો.હિતેશ એન.વ્યાસ