મહાકુંભનગર, નવી દિલ્હી, 31 ડિસેમ્બર (હિ.સ.) પ્રયાગને તીર્થરાજ પ્રયાગ કહેવામાં આવે છે. આખરે 'તીર્થયાત્રા' શું છે? ભક્તો અને યાત્રાળુઓ માટે આ જાણવું જરૂરી છે. મહાકુંભમાં આવતા પહેલા આપણા બધા માટે એ જાણવું જરૂરી છે કે, તમે તીર્થરાજ પ્રયાગ આવવાને પાત્ર છો કે નહીં.

'તીર્થ' શબ્દનો માત્ર ઉચ્ચારણ હૃદયને એવી આદરની લાગણીથી ભરી દે છે કે આપણે કોઈ પવિત્ર અને સદ્ગુણી સ્થાને હાજર છીએ. વાસ્તવમાં, તીર્થ એ સાત્વિક ક્ષેત્ર છે, જ્યાં રજસ અને તમસ વિચારો, જે પાપકર્મોનું કારણ છે, ત્યાં નિવાસ કરતા નથી. તેથી જ 'તીર્થ' શબ્દની વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્રમાં કહેવાયું છે કે, 'તમામ પાપોની ક્ષમા થાય તે સ્થાનને 'તીર્થ' કહેવાય છે.

આ વાતો બનારસ હિન્દુ યુનિવર્સિટીના વ્યાકરણ વિભાગના વડા પ્રો. ભાગવત શરણ શુક્લાએ, હિન્દુસ્થાન સમાચાર સાથેની ખાસ વાતચીતમાં કહી હતી. તેમણે કહ્યું કે, અર્થર્વવેદ પણ એ જ અર્થ આપે છે કે, જે વિશેષ લોકો ઐશ્વર્ય સાથે સદાચારી યજ્ઞ કરે છે અને ઋષિઓના માર્ગે ચાલે છે, તેઓ જ તીર્થયાત્રાએ જાય છે એટલે કે મોક્ષ વગેરે પ્રાપ્ત કરે છે.

તેમણે કહ્યું કે, તીર્થ શબ્દનો ઉપયોગ એવા પ્રદેશ માટે થાય છે કે જ્યાં વિશેષ જળાશય હોય, જેનું સેવન સદાચારી લોકો અને ઋષિમુનિઓ જેવા સદાચારી લોકો કરે છે. 'પવિત્રમૃષિભિર્જુષ્ટમ પુણ્યમ પવનમુત્તમમ' (મહાભારત વન પર્વ 88-18)

તેમણે કહ્યું કે, જેને ક્રોધ ન આવતો હોય, શુદ્ધ બુદ્ધિ હોય, સત્યવાદી અને અડગ હોય, તેને જ 'તીર્થ'માં જવાનો અધિકાર હોય અને પોતાના આત્માની જેમ તમામ જીવો પ્રત્યે સમાન દ્રષ્ટિ હોય. 'તીર્થ' પર જવાથી આવી વ્યક્તિને તીર્થયાત્રાનો પૂરો લાભ મળે છે.

તેમણે કહ્યું કે, આ પૃથ્વી પર ઘણા એવા પુણ્ય સ્થાનો છે, જેને 'તીર્થ' કહેવામાં આવે છે અને તે બધા તીર્થોના શિરોમણી રાજાને તીર્થરાજ પ્રયાગ કહેવામાં આવે છે. તેમણે કહ્યું કે, પ્રયાગ તીર્થના નામકરણ અંગે 'સ્કંદપુરાણ'માં કહેવાયું છે કે, જે જગ્યાએ પ્રજાપતિ બ્રહ્માએ પહેલો પ્રાકૃત 'યાગ' કર્યો હતો, તે જ સ્થળનું નામ બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને શિવે 'પ્રયાગ' રાખ્યું હતું.

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / રાજેશ / બ્રિજનંદન

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / ડો.હિતેશ એન.વ્યાસ