ભોપાલ,20 ફેબ્રુઆરી (હિ.સ) યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ ખજુરાહોના હજાર વર્ષ જૂના મંદિરોના દિવ્ય આભામાં આજથી 51મો આંતરરાષ્ટ્રીય ખજુરાહો નૃત્ય મહોત્સવ શરૂ થશે. મુખ્યમંત્રી મોહન યાદવની હાજરીમાં આ સમારોહ સાંજે 6:30 વાગ્યે શરૂ થશે. આ પ્રસંગે, મધ્યપ્રદેશ રાજ્ય રૂપંકર કલા પુરસ્કાર શણગાર સમારોહનું પણ આયોજન કરવામાં આવશે. ઉત્સવમાં નૃત્ય પ્રદર્શન દરરોજ સાંજે 6:30 વાગ્યે શરૂ થશે.

આ વર્ષે ઉસ્તાદ અલાઉદ્દીન ખાન મ્યુઝિક એન્ડ આર્ટ્સ એકેડેમી દ્વારા મધ્યપ્રદેશ સરકારના સંસ્કૃતિ વિભાગ માટે, ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ, મધ્યપ્રદેશ પ્રવાસન અને જિલ્લા વહીવટીતંત્રના સહયોગથી, ખજુરાહોમાં કંડારિયા મહાદેવ મંદિર અને દેવી જગદંબા મંદિર વચ્ચેના મંદિર પરિસરમાં 26 ફેબ્રુઆરી સુધી આયોજિત આ આંતરરાષ્ટ્રીય નૃત્ય કાર્યક્રમમાં ઘણા નવા પરિમાણો અને સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ ઉમેરવામાં આવી છે. ખાસ કરીને, સૌથી લાંબી શાસ્ત્રીય નૃત્ય મેરેથોન (રિલે) કથક, ભરતનાટ્યમ, કુચીપુડી, ઓડિસી વગેરે જેવા તમામ મુખ્ય ભારતીય શાસ્ત્રીય નૃત્યો સાથે રજૂ કરવામાં આવી રહી છે, જે ગિનીસ બુક ઓફ વર્લ્ડ રેકોર્ડમાં દાખલ કરવામાં આવશે.

સંસ્કૃતિ અને પર્યટન વિભાગના મુખ્ય સચિવ શિવ શેખર શુક્લાએ જણાવ્યું હતું કે 51મા ખજુરાહો નૃત્ય મહોત્સવ દરમિયાન, સૌથી લાંબી શાસ્ત્રીય નૃત્ય મેરેથોન (રિલે) પ્રસ્તુતિમાં 24 કલાકથી વધુ સમય સુધી સતત નૃત્ય પ્રદર્શન થશે. તેનું નૃત્ય નિર્દેશન/નૃત્ય નિર્દેશન મુંબઈના કથક નૃત્યાંગના અને ફિલ્મ અભિનેત્રી પ્રાચી શાહ દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે અને સંગીત દિગ્દર્શન/રચના મુંબઈના કૌશિક બાસુ દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે.

છતરપુરના કલેક્ટર પાર્થ જયસ્વાલે જણાવ્યું હતું કે ખજુરાહો નૃત્ય મહોત્સવમાં દેશ અને રાજ્યના વિવિધ ભાગોના પ્રખ્યાત કલાકારો શાસ્ત્રીય નૃત્યો રજૂ કરશે. આમાં શક્ય તેટલું નવું કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે. જેમાં બાળકોના નૃત્ય મહોત્સવ સ્પર્ધાનું આયોજન કરવામાં આવશે. ઉપરાંત, સ્થાનિક કલાકારોને પણ યોગ્ય પ્લેટફોર્મ આપવામાં આવશે. તેમણે સૌને આ કાર્યક્રમમાં જોડાવા અપીલ કરી છે.

આ વર્ષે ૫૧મા ખજુરાહો નૃત્ય મહોત્સવમાં એક નવી સહાયક પ્રવૃત્તિ 'પ્રણામ' ઉમેરવામાં આવી છે. આ પ્રવૃત્તિ હેઠળ, પ્રખ્યાત નૃત્યાંગના અને પદ્મ વિભૂષણ ડૉ. પદ્મ સુબ્રમણ્યમના જીવન અને કલાત્મક યોગદાનને દર્શાવતા કાર્યક્રમો યોજાશે. આમાં ડૉ. પદ્મ સુબ્રમણ્યમના જીવન અને કલાત્મક યોગદાન પર કેન્દ્રિત પ્રદર્શનો, વ્યાખ્યાનો અને સંવાદો સહિત પ્રદર્શનોનો સમાવેશ થશે. ડૉ. જયશ્રી રાજગોપાલન, અનુરાધા વિક્રાંત, મહાતી કન્નન, અરવિંદ કુમારસ્વામી, પિયાલ ભટ્ટાચાર્ય, ડૉ. રાજશ્રી વાસુદેવન, અર્જુન ભારદ્વાજ અને ડૉ. સચ્ચિદાનંદ જોશી વ્યાખ્યાનો અને ચર્ચાઓમાં હાજરી આપશે. આ ઉપરાંત, આ પ્રદર્શનમાં ડૉ. પદ્મ સુબ્રમણ્યમની કલા યાત્રા દર્શાવવામાં આવશે, જેમાં તેમના પ્રદર્શન, પુસ્તકો, તેમના દ્વારા ડિઝાઇન કરાયેલા નૃત્ય કોસ્ચ્યુમ અને તેમને મળેલા પુરસ્કારોના ફોટોગ્રાફ્સ શામેલ હશે.

ડીએમ એવોર્ડ વિજેતા અને એસએનએ એવોર્ડ વિજેતા કલાકારો નૃત્ય પ્રદર્શન રજૂ કરશે.

શરૂઆતથી જ, નૃત્ય જગતના પ્રખ્યાત કલાકારોએ ખજુરાહો નૃત્ય મહોત્સવમાં પ્રદર્શન આપ્યું છે. આ વર્ષે પણ આ પરંપરા ચાલુ રાખીને, પદ્મ પુરસ્કાર અને સંગીત નાટક એકેડેમી પુરસ્કાર મેળવનારા નૃત્ય કલાકારોને આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું છે. આ નામોમાં પ્રખ્યાત કુચીપુડી નૃત્યાંગના પદ્મ ભૂષણ વિદુષી રાધાકૃરાજા રેડ્ડી, મણિપુરી નૃત્યાંગના પદ્મશ્રી દર્શના ઝવેરી, છાઉ નૃત્યાંગના પદ્મશ્રી શશધર આચાર્ય, ઓડિસી નૃત્યાંગના પ્રવત કુમાર સ્વૈન, મોહિનીઅટ્ટમ નૃત્યાંગના પદ્મશ્રી વિદુષી ભારતી શિવાજી, કથક નૃત્યાંગના પદ્મશ્રી વિદુષી શોભના નારાયણ, સત્રિય નૃત્યાંગના પદ્મશ્રી ગુરુ જતીન ગોસ્વામીનો સમાવેશ થાય છે. SNA પુરસ્કાર વિજેતાઓમાં મોહિનીઅટ્ટમ નૃત્યાંગના પલ્લવી કૃષ્ણન, ભરતનાટ્યમ નૃત્યાંગના ડૉ. સંધ્યા પુરેચા, કુચીપુડી નૃત્યાંગના દીપિકા રેડ્ડી, કથકલી નૃત્યાંગના સદનમ કે. હરિકુમાર, કથક નૃત્યાંગના અદિતિ મંગલદાસ, મણિપુરી નૃત્યાંગના ગુરુ કલાવતી દેવી અને ક્રિમ્બાબાવતી દેવીનો સમાવેશ થાય છે. ફિલ્મ અભિનેત્રી અને પ્રખ્યાત ભરતનાટ્યમ નૃત્યાંગના મીનાક્ષી શેષાદ્રી દ્વારા એકલ નૃત્ય પ્રદર્શન પણ રજૂ કરવામાં આવશે.

નાદ: ભારતીય લોક અને શાસ્ત્રીય સંગીતમાં વપરાતા વાદ્યોનું પ્રદર્શન

ભારતીય લોક અને નૃત્ય સંગીતમાં વિવિધ પ્રકારના વાદ્યોનો ઉપયોગ થાય છે, જેની રચના, ધ્વનિ વગેરે લોકોને આકર્ષિત કરે છે. સંગીત પ્રેમીઓને સંગીતનાં સાધનો વિશે જાણવા અને તેમને જોવા માટે સક્ષમ બનાવવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે, આ વર્ષે ખજુરાહો નૃત્ય મહોત્સવમાં સંસ્કૃતિ વિભાગ દ્વારા એકત્રિત કરાયેલા 600 થી વધુ સંગીતનાં સાધનોનું પ્રદર્શન યોજવામાં આવશે. આમાં ભારતીય લોક, આદિવાસી અને શાસ્ત્રીય સંગીતમાં વપરાતા વાદ્યોનો સમાવેશ થશે. ઘણા સંગીતનાં સાધનો પણ દુર્લભ હશે.

૫૧મા ખજુરાહો નૃત્ય મહોત્સવમાં, શરીરની ગતિવિધિઓ, હાવભાવ અને મુદ્રાઓની સુંદરતા અને ભવ્યતા ફક્ત સ્ટેજ પર જ નહીં પરંતુ કેનવાસ પર પણ પ્રદર્શિત કરવામાં આવશે. દેશના 10 પ્રખ્યાત ચિત્રકારો ખજુરાહો નૃત્ય મહોત્સવના મંચ પર રંગો અને બ્રશની મદદથી નૃત્ય પ્રદર્શનનું કેનવાસ પર જીવંત નિરૂપણ કરશે. આ ચિત્રકારોમાં પદ્મશ્રી શાંતિ દેવી, રાજેશ શ્યામ, એલ. રજનીકાંત સિંહ, કુદાલય મહંતૈયા હિરેમઠ, કિશન સોની, ડૉ. સુનિલ વિશ્વકર્મા, મહેશ કુમાર કુમાવત, શ્યામ પુંડલિક કુમાવત, રઘુવીર, સુભાષ પવારનો સમાવેશ થાય છે.

ખજુરાહો નૃત્ય મહોત્સવમાં ભવ્યતા અને વિવિધતા ઉમેરવા માટે, સર્જનાત્મકતા, પ્રતિભા અને સ્વાદ પ્રવૃત્તિઓનું પણ આયોજન કરવામાં આવશે. આ સર્જન પ્રવૃત્તિમાં પરંપરાગત હસ્તકલા બનાવવાની તકનીકોનું પ્રદર્શન કરવામાં આવશે, જેમાં માટી, પાંદડા, વાંસ, ગાયનું છાણ, રોગાન, છૂંદણા વગેરેનો ઉપયોગ કરીને વિવિધ હસ્તકલાની રચના જોવા મળશે. તે જ સમયે, કૌશલ્ય પ્રવૃત્તિમાં પરંપરાગત હસ્તકલાનું પ્રદર્શન અને વેચાણ પણ થશે. ચાખવાની પ્રવૃત્તિમાં વિવિધ સ્થાનિક વાનગીઓનો આનંદ માણો હું તે સહન કરી શકીશ નહીં.

લવર્તા: કલા ઇતિહાસકારો અને કલાકારો વચ્ચેનો સંવાદ

ગયા વર્ષની જેમ, આ વર્ષે પણ ખજુરાહો નૃત્ય મહોત્સવમાં લોકપ્રિય સંવાદ સત્ર કલાવર્તનું આયોજન કરવામાં આવશે. આ સત્રના વિષયો ખજુરાહોના મંદિરો પર કેન્દ્રિત હશે. આ વર્ષે મંદિરો એક હજાર વર્ષ પૂર્ણ કરી રહ્યા છે. આમાં, મંદિરોની સ્થાપત્ય, સંગીત-નૃત્ય અને ખજુરાહોના મંદિરોનો સંબંધ મુખ્ય રહેશે. આ વિષયો પર કેન્દ્રિત ચર્ચા માટે, કથક નૃત્યાંગના રજની રાવ, દિલ્હી અને પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ ઓફ ઇન્ડિયાના પુરાતત્વવિદો, ડૉ. શિવકાંત બાજપાઈ, ડૉ. ઓ.પી. મિશ્રા, ડૉ. નારાયણ વ્યાસ, ડૉ. રમેશ યાદવ અને પ્રો. શિવકાંત દ્વિવેદી આવશે.

હિન્દુસ્થાન સમાચાર/મુકેશ તોમર/મુકુંદ

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / હર્ષ શાહ