ગાંધીનગર, 5 ડિસેમ્બર (હિ.સ.) : 2030 સુધીમાં બાળ લગ્નથી મુક્ત કરવાના ભારતના લક્ષ્યને એક શક્તિશાળી નવી ગતિ આપતા, જસ્ટ રાઇટ્સ ફોર ચિલ્ડ્રન (JRC) એ આગામી એક વર્ષમાં એક લાખ ગામોને બાળ લગ્નથી મુક્ત કરવા માટે સઘન અભિયાનની જાહેરાત કરી. આ ગામો રાષ્ટ્રીય કૌટુંબિક આરોગ્ય સર્વેક્ષણ V (2019-21) હેઠળ રાષ્ટ્રીય સ્તરે સૌથી વધુ બાળ લગ્નવાળા જિલ્લાઓ તરીકે ઓળખાય છે. આમાંથી, ગુજરાતના 17 જિલ્લાઓના ગામોને બાળ લગ્નથી મુક્ત બનાવવા માટે પસંદ કરવામાં આવ્યા છે. આ જાહેરાત, જ્યારે સરકારે રાષ્ટ્રવ્યાપી અભિયાનના ભાગ રૂપે 100 દિવસની કાર્ય યોજના શરૂ કરી હતી એટલે કે ભારત સરકારના 'બાલ વિવાહ મુક્ત ભારત' અભિયાનની પ્રથમ વર્ષગાંઠની સાથે-સાથે કરવામાં આવી છે.

જસ્ટ રાઇટ્સ ફોર ચિલ્ડ્રનનું દેશભરમાં 250 થી વધુ NGO ભાગીદારોનું નેટવર્ક, રાજ્યમાં 6 ભાગીદારો સાથે કામ કરે છે. છેલ્લા એક વર્ષમાં, આ નેટવર્કે ગુજરાતમાં 3321 બાળ લગ્ન અટકાવ્યા છે. જસ્ટ રાઇટ્સ ફોર ચિલ્ડ્રન એ બાળ સુરક્ષા માટે કામ કરતા નાગરિક સમાજ સંગઠનોનું સૌથી મોટું નેટવર્ક છે અને તેના ભાગીદારોના સંકલિત પ્રયાસોથી, નેટવર્કે છેલ્લા એક વર્ષમાં દેશભરમાં એક લાખથી વધુ બાળ લગ્નો અટકાવ્યા છે.

NFHS V મુજબ, ગુજરાતમાં બાળ લગ્નનો વ્યાપ 21.8 ટકા છે જે રાષ્ટ્રીય સરેરાશ 23.3 ટકા કરતા ઓછો છે. જોકે, વિવિધ જિલ્લાઓમાં પરિસ્થિતિમાં ભારે અસમાનતા રહે છે જેમાં કેટલાક જિલ્લાઓમાં ખુબ વધારે બાળ લગ્ન થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, ખેડા જિલ્લામાં બાળ લગ્નનો વ્યાપ 49.2 ટકા છે. બનાસકાંઠા, પાટણ, પંચમહાલ, ગાંધીનગર, મહેસાણા, મહિસાગર અને ડાંગ સહિત સાત જિલ્લાઓમાં 30 ટકાથી વધુનો વ્યાપ છે. અન્ય સાત જિલ્લાઓમાં બાળ લગ્નનો વ્યાપ 23 થી 29.9 ટકાની વચ્ચે છે.

સરકારના અભિયાનને સંપૂર્ણ સમર્થન આપતા અને આગામી વર્ષ માટે JRC ની યોજના વિશે વાત કરતા, જસ્ટ રાઇટ્સ ફોર ચિલ્ડ્રનના સ્થાપક ભુવન રિભુએ જણાવ્યું હતું કે, ભારતને બાળ લગ્નથી મુક્ત કરવામાં સામાજિક જૂથો, ધાર્મિક અગ્રણીઓ, પંચાયતો અને નાગરિકોની ભૂમિકા મહત્વપૂર્ણ છે. સરકારનું બાલ વિવાહ મુક્ત ભારત અભિયાન વિશ્વ માટે એક મોડેલ બની ગયું છે. તે બાળકો સામેના આ ગુનાને સમાપ્ત કરવાના અમારા સામૂહિક કાર્યની ઉજવણી તરીકે પણ કામ કરે છે. ગયા વર્ષે, એક લાખથી વધુ બાળ લગ્નો અટકાવવામાં આવ્યા હતા, જે દર્શાવે છે કે જ્યારે સમાજ એક સાથે આવે છે, ત્યારે પરિવર્તન અવશ્ય આવે છે. આવતા વર્ષે, સાથે મળીને અમે એક લાખ ગામડાઓને બાળ લગ્ન મુક્ત બનાવવાનો સંકલ્પ લઈએ છીએ જેથી દરેક બાળકને જીવનમાં તકો અને સુરક્ષિત ભવિષ્ય મળે. ભારતના, વિકસિત ભારતના વ્યાપક દ્રષ્ટિકોણ તરફ આગળ વધવાની સાથે આ પરિવર્તન મહત્વપૂર્ણ છે.

જસ્ટ રાઇટ્સ ફોર ચિલ્ડ્રન દેશભરમાં બાળ લગ્ન રોકવા માટે પ્રોટેક્શન, પ્રિવેન્શન અને પ્રોસિક્યુશનના 3P મોડેલનો ઉપયોગ કરી રહ્યું છે અને 1 એપ્રિલ 2023 થી 14 નવેમ્બર 2025 ની વચ્ચે 4,35,205 બાળ લગ્ન અટકાવ્યા છે. કાનૂની હસ્તક્ષેપ અને સમુદાયો, શાળાઓમાં, ધાર્મિક અગ્રણીઓ અને લગ્નની સેવા પ્રદાન કરનારાઓ બાળ લગ્નના કાયદાઓ અંગે વ્યાપક જાગૃતિ દ્વારા, આ નેટવર્કે ભારતમાં બાળ લગ્ન અંગેના દ્રષ્ટિકોણ અને ધારણાઓમાં મોટો ફેરફાર કર્યો છે.

પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના 'વિકસિત ભારત' ના લક્ષ્યને આગળ ધપાવતા 'બાલ વિવાહ મુક્ત ભારત' ના એક વર્ષના સફળ સમાપન પ્રસંગે, મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલયે 'બાલ વિવાહ મુક્ત ભારત' અભિયાનના ભાગ રૂપે '100 ડેઝ ઇન્ટેન્સિવ કેમ્પેઇન પ્લાન' શરૂ કર્યું છે. 100 દિવસની આ કાર્ય યોજના 8 માર્ચ, 2026 ના રોજ આંતરરાષ્ટ્રીય મહિલા દિવસના રોજ સમાપ્ત થાય છે. રાજ્ય, જિલ્લા તેમજ ગ્રામ્ય સ્તરે અનુસરવા માટે, આ યોજના 3 તબક્કાઓમાં વિભાજીત કરવામાં આવી છે. પ્રથમ તબક્કા દરમિયાન, શાળાઓ, કોલેજો અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ દ્વારા જાગૃતિ લાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવશે. બીજા તબક્કામાં મંદિરો, મસ્જિદો, ચર્ચ, ગુરુદ્વારા, મેરેજ હોલ અને બેન્ડ પાર્ટીઓ સહિત ધાર્મિક સ્થળો અને લગ્ન સંબંધિત સેવા પ્રદાન કરનારાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવશે, અને ગ્રામ પંચાયતો અને મ્યુનિસિપલ વોર્ડમાં સમુદાય-સ્તરની સંલગ્નતા અને માલિકીને મજબૂત બનાવવી એ ત્રીજા તબક્કાનો ભાગ હશે. આ જાહેરનામાંના જવાબમાં, ગુજરાત સરકારે આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય, પંચાયતી રાજ મંત્રાલય, ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલય, શાળા શિક્ષણ અને સાક્ષરતા વિભાગ અને ઉચ્ચ શિક્ષણ વિભાગના તમામ ક્ષેત્રીય અધિકારીઓ અને અધિકારીઓને આ અભિયાનમાં સક્રિયપણે ભાગ લેવા અને અસરકારક બનાવવા જણાવ્યું છે.

---------------

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / અભિષેક બારડ