ગાંધીનગર, 30 જૂન (હિ.સ.) : આજની આધુનિક જીવનશૈલીમાં મેદસ્વિતા એક ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા તરીકે ઊભરી રહી છે. સામાન્ય રીતે આપણે મેદસ્વિતાને ફક્ત વજન વધારાની દૃષ્ટિએ જોઈએ છીએ, પરંતુ તેનાં મૂળિયાં આપણા શરીરના આંતરિક કાર્યપ્રણાલીમાં ઊંડા ઉતરેલા છે. મેદસ્વિતા માત્ર શારીરિક દેખાવને જ નહીં, પરંતુ વ્યક્તિની 'મેટાબોલિક ઉંમર'ને પણ સીધી અસર કરે છે, જે તેની વાસ્તવિક ઉંમર કરતાં ક્યાંય વધુ હોઈ શકે છે.

ડૉ. મધુકાંત પટેલ, એક જાણીતા નિષ્ણાત, ભારપૂર્વક જણાવે છે કે મેદસ્વિતા મુખ્યત્વે આપણી લાઇફસ્ટાઇલનું પરિણામ છે. તેઓ કહે છે કે, 'બહારનું જમવાનું, સ્ટોર કરેલો ખોરાક, અને ખાસ કરીને અપાચ્ય ખોરાક મેદસ્વિતાનું મુખ્ય કારણ બને છે.' આ પ્રકારનો ખોરાક માત્ર વજન જ નથી વધારતો, પરંતુ તે શરીરમાં ડાયાબિટીસ અને અજંપો જેવી સમસ્યાઓ પણ લાવે છે.

ડૉ. પટેલ મેદસ્વિતાના એક ખૂબ જ મહત્ત્વના પાસાને ઉજાગર કરે છે: મેટાબોલિક ઉંમર. તેઓ સમજાવે છે કે, 'મેદસ્વિતા વ્યક્તિની મેટાબોલિક એજ - મેટાબોલિક ઉંમર - વધારી દે છે.'

પોતાના કાર્યક્ષેત્રના અનુભવો ટાંકીને તેઓ કહે છે કે, 'મેં એવા ઘણા બાળકો અને યુવાનો જોયા છે જેઓ 10-20 વર્ષની ઉંમરે 40-50 વર્ષની મેટાબોલિક ઉંમર ધરાવતા હોય છે.' આ એક ચોંકાવનારી વાસ્તવિકતા છે, જે દર્શાવે છે કે આપણા શરીરના આંતરિક અવયવો અને પ્રણાલીઓ વાસ્તવિક ઉંમર કરતાં ક્યાંય વધુ વૃદ્ધ થઈ રહી છે.

મેટાબોલિક ઉંમર એ એક માપદંડ છે જે દર્શાવે છે કે તમારા શરીરના કોષો કેટલી કાર્યક્ષમતાથી ઊર્જાનો ઉપયોગ કરે છે. તે તમારા શરીરના રસાયણો, સ્નાયુઓ (મસલ્સ), અને રિફ્લેક્સિસ દ્વારા નક્કી થાય છે.

જો તમારી મેટાબોલિક ઉંમર તમારી વાસ્તવિક ઉંમર કરતાં વધુ હોય, તો તેનો સ્પષ્ટ અર્થ એ છે કે તમારું શરીર વધુ મહેનત કરી રહ્યું છે અને વૃદ્ધત્વની પ્રક્રિયા ઝડપી બની રહી છે.

મેદસ્વિતા માત્ર સૌંદર્યલક્ષી સમસ્યા નથી, પરંતુ તે શરીર પર અનેક નકારાત્મક અસરો કરે છે, જે વહેલા વૃદ્ધત્વ તરફ દોરી જાય છે.

મેદસ્વિતાના કારણે શરીરમાં ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકાર વિકસી શકે છે. આ સ્થિતિમાં, કોષો ઇન્સ્યુલિન પ્રત્યે ઓછો પ્રતિભાવ આપે છે, જેનાથી બ્લડ સુગરનું સ્તર વધે છે અને મેટાબોલિઝમ ધીમું પડે છે. આ પ્રક્રિયા લાંબા ગાળે ડાયાબિટીસ અને અન્ય મેટાબોલિક ડિસઓર્ડર તરફ દોરી જાય છે.

શરીરમાં ચરબીનું પ્રમાણ વધવાથી ક્રોનિક, નીચું-સ્તરનું ઇન્ફ્લેમેશન થઈ શકે છે. આ ઇન્ફ્લેમેશન કોષોને નુકસાન પહોંચાડે છે અને વૃદ્ધત્વની પ્રક્રિયાને વેગ આપે છે, જેના પરિણામે શરીરમાં બળતરા અને રોગો થવાની સંભાવના વધે છે.

મેદસ્વિતા ઓક્સિડેટીવ સ્ટ્રેસમાં વધારો કરે છે. આનો અર્થ એ છે કે શરીરમાં મુક્ત કણો (free radicals)નું ઉત્પાદન વધે છે, જે કોષોને નુકસાન પહોંચાડે છે. આ નુકસાન DNA, પ્રોટીન અને લિપિડ્સને અસર કરી શકે છે, જે અકાળ વૃદ્ધત્વ તરફ દોરી જાય છે.

માઇટોકોન્ડ્રિયાને કોષોના 'પાવરહાઉસ' કહેવાય છે, કારણ કે તેઓ ઊર્જા ઉત્પન્ન કરે છે. મેદસ્વિતાને કારણે તેમના કાર્યમાં વિક્ષેપ પડી શકે છે, જેનાથી ઊર્જા ઉત્પાદન ઘટે છે અને કોષોની કાર્યક્ષમતામાં ઘટાડો થાય છે, પરિણામે મેટાબોલિક ઉંમર વધે છે.

ડૉ. મધુકાંત પટેલ ભાર મૂકે છે કે, 'મેદસ્વિતાના શારીરિક ગેરફાયદા છે તેવી જ રીતે માનસિક ગેરફાયદાઓ પણ છે. સમય જતાં મેદસ્વિતા શારીરિક સમસ્યાની સાથે સાથે એક માનસિક તકલીફ પણ બની જાય છે.'

તેઓ 'સ્વસ્થ મન સ્વસ્થ શરીરમાં વસે છે' કહેવતને ટાંકીને ઉમેરે છે કે, મેદસ્વિતા વ્યક્તિના આત્મવિશ્વાસ, મૂડ અને એકંદર માનસિક સ્વાસ્થ્યને પણ નકારાત્મક રીતે અસર કરી શકે છે, જે એક ચક્ર બનાવે છે જ્યાં શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય એકબીજાને નબળા પાડે છે.

આમ મેદસ્વિતા એ માત્ર વજન વધારાની સમસ્યા નથી, પરંતુ તે એક જટિલ સ્થિતિ છે, જે તમારા શરીરની આંતરિક ઉંમરને ઝડપી બનાવે છે અને શારીરિક તેમજ માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર ગંભીર અસરો કરે છે.

તેઓ મેદસ્વિતા અને વધતી મેટાબોલિક ઉંમરના ઉપાય જણાવતા કહે છે કે, સ્વસ્થ જીવનશૈલી અપનાવીને અને સંતુલિત આહાર લઈ આ સમસ્યાને રોકી શકાય છે.

મેદસ્વિતાને અટકાવવા અને મેટાબોલિક ઉંમરને વધતી રોકવા માટે જીવનશૈલીમાં સકારાત્મક ફેરફારો કરવા અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ છે. આમાં સંતુલિત આહાર અને નિયમિત શારીરિક પ્રવૃત્તિ, ખાસ કરીને યોગ, મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે.

સૌ પ્રથમ, આહાર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જરૂરી છે. ડૉ. મધુકાંત પટેલના જણાવ્યા મુજબ, બહારનું જમવાનું અને પ્રોસેસ્ડ ફૂડ મેદસ્વિતાનું મુખ્ય કારણ છે. તેના બદલે, તાજા ફળો અને શાકભાજી, આખા અનાજ, કઠોળ, અને ભરપૂર પ્રોટીનયુક્ત ખોરાકનો સમાવેશ કરો. ખાંડયુક્ત પીણાં અને વધુ પડતી મીઠાઈઓ ટાળો. પૂરતું પાણી પીવું પણ શરીરના મેટાબોલિઝમ માટે આવશ્યક છે.

અતિશય આહાર કરવાને બદલે, નાના અને વારંવાર ભોજન લેવાથી પાચનતંત્ર સુધરે છે અને અપચાની સમસ્યા દૂર થાય છે, જે મેટાબોલિક સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે.

બીજું, નિયમિત વ્યાયામ અને યોગ મેદસ્વિતા ઘટાડવા અને મેટાબોલિક ઉંમર સુધારવા માટે અત્યંત અસરકારક છે.

યોગ આસનો, જેમ કે સૂર્ય નમસ્કાર, ભુજંગાસન, ત્રિકોણાસન, અને પશ્ચિમોત્તાનાસન, શરીરના મેટાબોલિઝમને વેગ આપે છે અને ચરબી ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. યોગ માત્ર શારીરિક જ નહીં, પણ માનસિક સ્વાસ્થ્ય માટે પણ લાભદાયી છે, જે તણાવ ઘટાડી શકે છે. તણાવ એ પણ મેદસ્વિતા અને મેટાબોલિક ડિસઓર્ડરનું એક કારણ બની શકે છે.

નિયમિત વ્યાયામથી સ્નાયુઓ મજબૂત થાય છે, જે મેટાબોલિક રેટ વધારવામાં મદદ કરે છે. રોજિંદા જીવનમાં ચાલવું, દોડવું, સાયકલ ચલાવવી અથવા અન્ય કોઈ શારીરિક પ્રવૃત્તિનો સમાવેશ કરવો પણ ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. આ ઉપાયો અપનાવીને તમે મેદસ્વિતાને અટકાવી શકો છો અને તમારી મેટાબોલિક ઉંમરને તમારી વાસ્તવિક ઉંમરની નજીક રાખી શકાય છે.

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / અભિષેક બારડ