અમરેલી 11 ઓગસ્ટ (હિ.સ.) અમરેલી જિલ્લામાં છેલ્લા થોડા વર્ષોમાં કૃષિ ક્ષેત્રે એક નવી દિશા જોવા મળી રહી છે. પરંપરાગત મગફળી, કપાસ, ડુંગળી જેવી પાક આધારિત ખેતી કરતાં ખેડૂતો હવે બાગાયતી ખેતી તરફ વળી રહ્યા છે. બાગાયતી ખેતીમાં ખાસ કરીને ઓર્ગેનિક અને પ્રાકૃતિક પદ્ધતિઓ અપનાવીને ઘણા ખેડૂતો ઉત્તમ ઉત્પાદન અને વધુ આવક મેળવી રહ્યા છે. આ પરિવર્તનના ઉત્તમ ઉદાહરણ તરીકે સાવરકુંડલા તાલુકાના વડા ગામના પ્રગતિશીલ ખેડૂત જગદીશભાઈ બાબુભાઈ તળાવિયાનું નામ લેવામાં આવે છે.

જગદીશભાઈ, ઉંમર 38 વર્ષ, અભ્યાસ 12મા ધોરણ સુધી કર્યો છે અને તેમની પાસે કુલ 28 વીઘા જમીન છે. તેઓએ વર્ષો સુધી પરંપરાગત રીતે મગફળી, કપાસ અને ડુંગળી જેવા પાકોનું વાવેતર કર્યું, પરંતુ યોગ્ય ભાવ ન મળવાથી અને ઉત્પાદન ઘટવાથી તેમની આવક સતત ઘટતી ગઈ. સાથે જ મજૂર વર્ગની અછતને કારણે ખર્ચમાં વધારો થતો ગયો અને નફો ઓછો થતો ગયો. આવી પરિસ્થિતિમાં તેમણે અન્ય વિસ્તારોની મુલાકાત લઈને નવી ખેતી પદ્ધતિઓ વિશે અભ્યાસ કર્યો. આ મુલાકાતોથી તેમને પ્રેરણા મળી કે સરગવાની (ડ્રમસ્ટિક) ખેતી કરવી જોઈએ — ખાસ કરીને ઓર્ગેનિક અને પ્રાકૃતિક પદ્ધતિથી.

બે વર્ષ પહેલાં તેમણે પોતાના 28 વીઘા વિસ્તારમાં પ્રાકૃતિક રીતે સરગવાનું વાવેતર શરૂ કર્યું. પ્રથમ જ વર્ષે પ્રતિ વીઘે 1 લાખ રૂપિયા જેટલું ઉત્પાદન મળ્યું, જેથી કુલ વાર્ષિક આવક લગભગ ₹30 લાખ સુધી પહોંચી. આ ખેતીમાં ખાસ વાત એ છે કે ખર્ચ ખૂબ ઓછો થાય છે, જેના કારણે નફો 80% સુધી રહે છે. પ્રાકૃતિક ખેતીમાં રાસાયણિક ખાતર કે ઝેરી દવાઓનો ઉપયોગ થતો નથી, જેથી જમીનની ઉર્વરતા જળવાય છે અને પાક પણ ગુણવત્તાસભર મળે છે.

જગદીશભાઈ જણાવે છે કે, સરગવાની ખેતીમાંથી આવક મેળવવાના અનેક માર્ગો છે. પ્રથમ, લીલી શીંગ તરીકે સીધો વેચાણ થાય છે. જ્યારે માર્કેટમાં લીલી શીંગના ભાવ ઘટે, ત્યારે શીંગને પ્રોસેસિંગ દ્વારા સુકવી લેવામાં આવે છે. આ સુકેલી શીંગમાંથી બીજ અલગ કરવામાં આવે છે અને બીજનું વેચાણ થાય છે. બીજમાંથી પાવડર બનાવીને પણ વેચાણ થાય છે. બીજ ઉપરાંત સરગવાના પર્ણનો પણ ખાસ ઉપયોગ થાય છે. આ પર્ણને સુકવીને પાવડર બનાવવામાં આવે છે, જે ઔષધીય ગુણધર્મો ધરાવે છે અને આરોગ્યપ્રદ ફૂડ સપ્લિમેન્ટ તરીકે માર્કેટમાં વેચાય છે. સરગવાના પાવડરનો પ્રતિ કિલો ભાવ ₹1,000 જેટલો મળે છે, જે ખેતી માટે મોટો ફાયદો સાબિત થાય છે.

આ રીતે, એક જ પાકમાંથી અનેક પ્રોડક્ટ્સ બનાવી શકાય છે અને વિવિધ બજારોમાં વેચાણ થઈ શકે છે, જે ખેડૂતોને ભાવના ઉતાર-ચઢાવથી બચાવે છે. સરગવાના પર્ણનો ઉપયોગ આયુર્વેદિક દવાઓ, પોષક પાવડર, હેલ્થ સપ્લિમેન્ટ અને કોસ્મેટિક પ્રોડક્ટ્સમાં પણ થાય છે, જેના કારણે તેની માંગ ભારતમાં જ નહીં પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં પણ વધી રહી છે.

જગદીશભાઈ કહે છે કે, પ્રાકૃતિક ખેતી કરવાથી જમીન લાંબા ગાળે ઉપજાઉ રહે છે અને ઉત્પાદનની ગુણવત્તા ઊંચી રહે છે. સાથે જ ગ્રાહકોમાં ઓર્ગેનિક પ્રોડક્ટ્સ પ્રત્યે જાગૃતિ વધતી જતી હોવાથી આવકના વધુ સારા અવસર ઉપલબ્ધ થાય છે. તેમના મતે હાલના સમયમાં પરંપરાગત ખેતીમાં ખર્ચ વધારે અને નફો ઓછો હોવાથી ખેડૂતોને નવીન અને મૂલ્યવર્ધિત ખેતી તરફ વળવું જરુરી છે.

સરગવાની ખેતીમાં શ્રમની જરૂરિયાત તુલનામૂલક ઓછી છે. એક વાર વાવેતર કર્યા પછી વર્ષોથી સતત પાક મળતો રહે છે. વાવેતર પછીના પ્રથમ 6–8 મહિનામાં જ ઉત્પાદન શરૂ થઈ જાય છે અને પછી સતત શીંગ, પર્ણ અને બીજ મળતા રહે છે. પાણીની જરૂરિયાત પણ મગફળી કે કપાસની સરખામણીએ ઓછી હોય છે, જે સુકા કે અર્ધસૂકા વિસ્તારમાં ખેતી માટે લાભકારી બને છે.

અમરેલી જિલ્લાના અન્ય ઘણા ખેડૂતો હવે જગદીશભાઈના ઉદાહરણથી પ્રેરાઈને સરગવા સહિતની બાગાયતી ખેતી તરફ વળી રહ્યા છે. સ્થાનિક કૃષિ વિભાગ પણ ખેડૂતોને તાલીમ, માર્ગદર્શન અને બજાર જોડાણમાં સહાય કરી રહ્યું છે. ભવિષ્યમાં આ પ્રકારની ખેતીથી અમરેલી જિલ્લો ઓર્ગેનિક બાગાયતી ઉત્પાદન માટે ઓળખ બનાવશે, તેવી શક્યતા છે.

જગદીશભાઈની કહાની દર્શાવે છે કે, યોગ્ય માર્ગદર્શન, પ્રયોગશીલ વલણ અને બજારને ધ્યાનમાં રાખીને પાકની પસંદગી કરવામાં આવે, તો કૃષિમાંથી લાખો રૂપિયાની આવક શક્ય છે. સરગવાની ખેતી એનું જીવંત ઉદાહરણ છે કે ઓછી જમીનમાં, ઓછા પાણીમાં અને ઓછા ખર્ચે પણ વધારે નફો મેળવી શકાય છે — અને સાથે જ પ્રાકૃતિક ખેતી દ્વારા જમીન અને આરોગ્ય બંનેનું રક્ષણ થઈ શકે છે.

---------------

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / Gondaliya Abhishek Nandrambhai