ગાંધીનગર, 20 ડિસેમ્બર (હિ.સ.) : IIT ગાંધીનગર ખાતે 17થી 19 ડિસેમ્બર 2025 દરમિયાન આયોજિત બિલ્ડિંગ ભારત સંપર્ક ઇનોવેશન બૂટ કેમ્પ (સિવિલ ઇજનેરી) ખાસ કરીને સિવિલ ઇજનેરીના વિદ્યાર્થીઓ માટે રચાયો હતો. આ બૂટ કેમ્પમાં દેશભરના વિદ્યાર્થીઓએ ભાગ લીધો અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સંબંધિત પડકારોને ઉકેલવા માટે વિવિધ નવીન વિચારો રજૂ કર્યા. આ કાર્યક્રમ સિવિલ ઇજનેરી શિક્ષણને ભારતની ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રાથમિકતાઓ અને વિકસિત ભારત 2047ના વિશાળ દૃષ્ટિકોણ સાથે જોડે છે.

ભારતમાં ઝડપી શહેરીકરણ અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વિકાસ છતાં, સિવિલ ઇજનેરી ક્ષેત્રમાં વિદ્યાર્થીઓની રસપ્રતિક્રિયા અને વ્યાવસાયિક પ્રતિષ્ઠામાં સતત ઘટાડો જોવા મળી રહ્યો છે. દેશભરની હજારો એન્જિનિયરિંગ કોલેજો દર વર્ષે મોટી સંખ્યામાં ગ્રેજ્યુએટ્સ તૈયાર કરે છે, છતાં અનેક એન્જિનિયરો—ખાસ કરીને સિવિલ એન્જિનિયરો—બેરોજગારી, ઓછું વેતન અને મર્યાદિત કારકિર્દી વિકાસ જેવી સમસ્યાઓનો સામનો કરે છે. રાષ્ટ્રીય ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની જરૂરિયાતો અને સિવિલ ઇજનેરી શિક્ષણની વર્તમાન સ્થિતિ વચ્ચેનો આ વધતો અંતર આ પહેલની પૃષ્ઠભૂમિ બન્યો.

બૂટ કેમ્પ દરમિયાન ડૉ. રાજનીશ દાસગુપ્તા, (ટ્રસ્ટી અને ડિરેક્ટર જનરલ, એસોસિએશન ઑફ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ઈન્ડસ્ટ્રી (ઇન્ડિયા) તથા નેશનલ ડિરેક્ટર, બિલ્ડિંગ ભારત સંપર્કે આ પહેલ પાછળની પ્રેરણા સમજાવી. તેમણે નોંધ્યું કે ભારત અવિરત રીતે શહેરો, માર્ગો, બંદરો, પુલો અને વિશાળ જાહેર ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનું નિર્માણ કરી રહ્યું છે, ત્યારે અનેક સંસ્થાઓમાં સિવિલ ઇજનેરી વિભાગો સંકોચાઈ રહ્યા છે અને ઓછા વેતન તથા મર્યાદિત કારકિર્દી વિકાસને કારણે વિદ્યાર્થીઓ નિરાશ થઈ રહ્યા છે.

“સિવિલ ઇજનેરી એ ઇજનેરીનું સૌથી જૂનું સ્વરૂપ છે. ઘરોથી માંડી રસ્તા, નહેરો અને શહેરો—બધું જ આ શાખામાંથી જન્મે છે. છતાં ક્યાંક સમય સાથે સિવિલ ઇજનેરીની ગૌરવશાળી પ્રતિષ્ઠા ગુમાઈ ગઈ,” તેમણે જણાવ્યું.

આ પડકારને પહોંચી વળવા માટે, સિવિલ ઇજનેરી ઇનોવેશન બૂટ કેમ્પને પરંપરાગત કુશળતા આધારિત તાલીમની જગ્યાએ માઇન્ડસેટ પરિવર્તન પર કેન્દ્રિત કરીને વિચારવામાં આવ્યો. ડૉ. દાસગુપ્તાના જણાવ્યા મુજબ, ઉદ્દેશ અંડરગ્રેજ્યુએટ, પોસ્ટગ્રેજ્યુએટ અને ડોક્ટરલ વિદ્યાર્થીઓને પરંપરાગત વિચારસરણીની બહાર જઈને નવીન અભિગમ વિકસાવવા તૈયાર કરવાનો હતો.

વિદ્યાર્થી પસંદગીમાં સંસ્થાની પ્રતિષ્ઠા કરતાં વિવિધતા પર ભાર મૂકાયો. ખાનગી કોલેજો, સરકારી સંસ્થાઓ, નાના શહેરો અને ગ્રામ્ય વિસ્તારોના વિદ્યાર્થીઓને અરજી કરવા પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું. પરિણામે મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ અને ગુજરાત સહિતના રાજ્યોમાંથી વિવિધ સંસ્થાઓના વિદ્યાર્થીઓએ ભાગ લીધો.

બૂટ કેમ્પનું એક મહત્વપૂર્ણ આકર્ષણ મહિલા સિવિલ ઇજનેરી વિદ્યાર્થીઓની નોંધપાત્ર ભાગીદારી હતી. 700થી વધુ નોંધણીઓમાંથી 175થી વધુ અરજીઓ મહિલાઓ તરફથી આવી, જે ક્ષેત્રમાં રહેલી કામકાજની પરિસ્થિતિ, કારકિર્દીની દીર્ઘાયુતા અને રોલ મોડલની અછત જેવા મુદ્દાઓને કારણે ઘણીવાર અવગણાતી રસપ્રતિક્રિયાને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

કેરળની TKM કોલેજ ઑફ એન્જિનિયરિંગની વિદ્યાર્થીની નિવેદિયાએ જણાવ્યું કે “શરૂઆતમાં મને લાગતું હતું કે બાંધકામ અને સિવિલ ઇજનેરી પુરુષપ્રધાન અને ભયજનક હશે, પરંતુ આ બૂટ કેમ્પમાં ભાગ લીધા બાદ મને આ ક્ષેત્રમાં તકો શોધવાની આત્મવિશ્વાસ મળ્યો. મહિલાઓને નવીનતામાં નેતૃત્વ કરતા જોવું અને માર્ગદર્શકો સાથે સંવાદ કરવો ખૂબ પ્રેરણાદાયક રહ્યો.”

143 રજૂ થયેલા વિચારોમાંથી લગભગ 40 વિચારોને પસંદ કરીને પાંચ વિષયક ક્ષેત્રોમાં રજૂ કરવામાં આવ્યા. મહત્વપૂર્ણ વાત એ છે કે પહેલ અહીં પૂરી થતી નથી. પસંદ થયેલા વિચારોને ઉદ્યોગ નિષ્ણાતોના માર્ગદર્શન સાથે ઇનોવેશન ઇન્ક્યુબેશન ફ્રેમવર્ક દ્વારા આગળ વધારવામાં આવશે, જેથી તેઓને વધુ વિકસાવીને અમલી બનાવી શકાય.

“અમારો ઉદ્દેશ માત્ર ઇનામો આપવાનો કે નોકરીના વચનો આપવાનો નહોતો,” ડૉ. દાસગુપ્તાએ સમજાવ્યું. “વિદ્યાર્થીઓને વાસ્તવિક ઇકોસિસ્ટમથી પરિચિત કરવો, તેમની વિચારસરણી સમજવી, માર્ગદર્શન આપવું અને તેમને આગળ વધવામાં મદદ કરવી—એ અમારો હેતુ હતો.”

બૂટ કેમ્પમાં JSW ગ્રુપ, ટાટા પ્રોજેક્ટ્સ અને અગ્રણી કન્સલ્ટિંગ ફર્મ્સ સહિતના ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સંગઠનોના વ્યાવસાયિકોએ સત્રો લીધા. આ સંવાદોમાં રોજગારક્ષમતા, ઉદ્યોગની અપેક્ષાઓ અને સિવિલ ઇજનેરી ક્ષેત્રને આકાર આપતા ઉદ્ભવતા પ્રવાહો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું.

IIT ગાંધીનગરના ડિરેક્ટર પ્રોફેસર રજત મૂનાએ આ પહેલનું મહત્ત્વ ઉજાગર કરતાં જણાવ્યું, “રાષ્ટ્ર નિર્માણમાં સિવિલ ઇજનેરીનું કેન્દ્રસ્થાન છે, અને ભવિષ્યના જટિલ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પડકારોને ઉકેલવા નવીનતા અનિવાર્ય છે. આ બૂટ કેમ્પ વિદ્યાર્થીઓને આ પડકારોની ઊંડાણથી સમજ આપે છે અને વ્યવહારુ, વિસ્તરણયોગ્ય તથા અસરકારક ઉકેલો વિકસાવવા પ્રોત્સાહિત કરે છે.”

IIT ગાંધીનગરના પ્રોફેસર પ્રણવ કુમાર મહાપાત્રાએ પણ કહ્યું, “આ પહેલ વિદ્યાર્થીઓને સર્જનાત્મક રીતે વિચારવા અને સિવિલ ઇજનેરીના અભ્યાસમાં નવીનતાને અનિવાર્ય ભાગ તરીકે સ્વીકારવા પ્રેરિત કરે છે. ભાગ લેનારાઓનો ઉત્સાહ આવા મંચોની જરૂરિયાતને સ્પષ્ટ રીતે દર્શાવે છે.”

દીર્ઘકાળીન દૃષ્ટિ સાથે, આ પહેલ હેઠળ ઉત્તર અને દક્ષિણ ભારતમાં સિવિલ ઇજનેરી માટેના આગામી બિલ્ડિંગ ભારત સંપર્ક ઇનોવેશન બૂટ કેમ્પ આયોજિત કરવાની યોજના જાહેર કરવામાં આવી છે, જેથી વધુ સમાવેશિતા અને રાષ્ટ્રીય સ્તરે પ્રતિભાનો સમાવેશ શક્ય બને.

IIT ગાંધીનગરથી શરૂઆત કરીને, આ કાર્યક્રમનો હેતુ એક એવું સ્કેલેબલ મોડલ ઊભું કરવાનો છે, જે શૈક્ષણિક જગત, ઉદ્યોગ અને નવીનતાને સમગ્ર દેશભરમાં જોડે.

---------------

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / અભિષેક બારડ