ગાંધીનગર, 27 ઓગસ્ટ (હિ.સ.): આઈઆઈટી ગાંધીનગર (IITGN) અને કેન્દ્રિય માધ્યમિક શિક્ષણ બોર્ડ (CBSE)ના સંયુક્ત સહયોગથી દેશનો સૌથી મોટો ઓનલાઇન શિક્ષક ક્ષમતામાં વૃદ્ધિ કાર્યક્રમ ‘૩૦૩૦ એકલવ્ય’ પુનઃપ્રારંભ કરવામાં આવ્યો છે. આ કાર્યક્રમનો હેતુ સમગ્ર દેશમાં STEM શિક્ષણને વધુ રસપ્રદ, રચનાત્મક અને અર્થપૂર્ણ બનાવવો છે.

આ કાર્યક્રમનો પ્રભાવ નોંધપાત્ર રહ્યો છે—અત્યારે સુધી કાર્યક્રમે ૨ કરોડથી વધુ ઓનલાઇન દર્શકો જોડ્યા છે. દરેક એપિસોડ (૪૫ મિનિટ) માટે સરેરાશ ૧૮ મિનિટનો વિઉ ટાઈમ નોંધાયો છે અને આ YouTube પર ૨૬મા સૌથી લોકપ્રિય વિડિયો તરીકે ટ્રેન્ડ પણ કરી ચૂક્યો છે. આ સિદ્ધ કરે છે કે જો શૈક્ષણિક સામગ્રીને આકર્ષક રીતે રજૂ કરવામા આવે તો તે ફિલ્મો અથવા રમતો જેટલા દર્શકો એકઠા કરી શકે છે. સીઝન ૩ના ચરણ-૧નો પ્રસારણ ૨૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૨૫ થી દરેક રવિવારે કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં કુલ ૫ એપિસોડ શામેલ હતા.

આ એપિસોડ્સમાં પ્રકાશવિજ્ઞાન (Optics) ના મૂળભૂત નિયમો, બીજગણિત, ત્રિકોણમિતિ, યાંત્રિકશાસ્ત્ર, તરંગો, પાદપ પ્રક્રિયાઓ, તથા રમકડા આધારિત શિક્ષણ પદ્ધતિ જેવા વિષયો શામેલ હતા। આ એપિસોડ્સે અકાદમિક ધારણાઓને વાસ્તવિક જીવનના ઉદાહરણો સાથે જોડીને રજૂ કર્યાં. સીઝન ૩નું ચરણ-૨, જે ૧૫ ઑગસ્ટ, ૨૦૨૫ થી પ્રારંભ થઇ ચુક્યું છે, નું પહેલું એપિસોડ “તરાઝૂ (Weighing Balance) મારફતે ગણિતાત્મક વિચારધારા (Computational Thinking)” પર આધારિત છે। તેમાં ભાગ લેનારા વિદ્યાર્થીઓને ડિજિટલ ટેક્નોલોજીની મૂળભૂત બાબતો સર્જનાત્મક અને સરળ રીતે શીખવવામાં આવી છે, જેમાં કાગળ, ડોમિનો, તાશના પત્તા, પાણી અને પુલીઓનો ઉપયોગ કરીને DIY કમ્પ્યુટર બનાવવામાં આવ્યા છે. એપિસોડ ૨માં કેન્દ્રીય વિષય રહેશે એન્ઝાઇમ્સ — આ કુદરતી ઉત્પ્રેરક છે, જે કોષીય ક્રિયાઓની ગતિ વધારવા, અણુઓને તોડી અથવા બનાવવામાં મદદ કરે છે અને જીવન માટે આવશ્યક છે.

આ સાપ્તાહિક કાર્યક્રમ, જે દરેક રવિવારે પ્રસારિત થાય છે, ગણિત અને વિજ્ઞાનમાં વિચારશક્તિ અને સમાલોચનાત્મક વિચારને પ્રોત્સાહિત કરવા પર કેન્દ્રિત છે। સાથે જ, આ ભારતની શિક્ષણ વ્યવસ્થાની તે જૂની સમસ્યાને દૂર કરવાનો પ્રયત્ન છે, જ્યાં મોટાભાગનું અભ્યાસ રટણ પર આધારિત હોય છે અને રચનાત્મકતા અથવા પ્રયોગાત્મક શિક્ષણ માટે પૂરતા અવસરો નથી મળતા. હાલ સુધી ૩૦૩૦ એકલવ્ય શ્રેણી (૧૮ એપિસોડ) અને ૩૦૩૦ STEM શ્રેણી (૨૬ એપિસોડ) મીલીને સીઝન ૩માં ૬૫,૦૦૦થી વધુ નોંધણી મેળવી છે, જ્યારે અગાઉના સીઝન્સમાં આશરે ૮૦,૦૦૦ નોંધણીઓ નોંધાઈ હતી। આ કાર્યક્રમમાં હજી સુધી ૨૫,૦૦૦થી વધુ પ્રોજેક્ટ/અસાઇનમેન્ટ્સ જમા થયા છે, જે દર્શાવે છે કે ઇન્ટરએક્ટિવ અને આકર્ષક શિક્ષક તાલીમ કાર્યક્રમોની માંગ સતત વધી રહી છે. રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (NEP 2020) અનુસાર તૈયાર કરાયેલ આ કાર્યક્રમ શિક્ષકોને ૩૦ કલાકનું વ્યાવસાયિક તાલીમ આપે છે. નોંધણી સંપૂર્ણપણે મફત છે, પરંતુ પ્રમાણપત્ર માટે નાની રકમ લેવામાં આવે છે.

પાઠ્યક્રમમાં રચનાત્મકતા અને નવિનતા સમાવિષ્ટ કરીને, ૩૦૩૦ એકલવ્ય કાર્યક્રમ ભારતમાં STEM શિક્ષણની નવી દિશા નિર્ધારિત કરી રહ્યો છે, જ્યાં શીખવું માત્ર જ્ઞાનવર્ધક નથી, પરંતુ સર્જનાત્મક, આનંદપ્રદ અને ભવિષ્યમુખી પણ છે.

---------------

હિન્દુસ્થાન સમાચાર / અભિષેક બારડ